Kamica nerkowa odlewowa – czym jest i jak jej zapobiegać?

📝W SKRÓCIE

• Kamienie nerkowe odlewowe to duże, rozgałęzione struktury zbudowane głównie ze struwitu, dlatego nazywane są również struwitowymi. Stanowią one około 10–15% przypadków kamicy nerkowej w krajach rozwijających się
• Czynniki ryzyka wystąpienia kamieni nerkowych odlewowych obejmują przewlekłe zakażenia układu moczowego, nieprawidłowości anatomiczne, długotrwałe stosowanie cewnika, neurogenne schorzenia pęcherza moczowego i zaburzenia metaboliczne wpływające na skład moczu
• W przeciwieństwie do mniejszych kamieni nerkowych, kamienie odlewowe początkowo nie dają żadnych objawów, ale później powodują ból brzucha, krew w moczu i gorączkę, co w przypadku braku leczenia prowadzi do sepsy i niewydolności nerek
• Leczenie kamieni odlewowych zazwyczaj wymaga interwencji chirurgicznej, takiej jak przezskórna nefrolitotomia lub litotrypsja falą uderzeniową generowaną pozaustrojowo, która jest mniej inwazyjną metodą
• Poniżej przedstawiono strategie zapobiegania nawracającym infekcjom układu moczowego i zmniejszania ryzyka wystąpienia kamicy odlewowej

🩺Według dr. Mercoli

Kamienie nerkowe to stałe złogi minerałów i soli, które tworzą się w nerkach, powodując silny ból i dyskomfort. Co roku ponad pół miliona osób trafia na pogotowie z powodu kamieni nerkowych. Według National Kidney Foundation, u 1 na 10 osób w pewnym momencie życia wystąpią kamienie nerkowe.

Istnieją cztery podstawowe rodzaje kamieni nerkowych — powstałe ze szczawianu wapnia, kwasu moczowego, struwitu lub cysteiny. Kamienie struwitowe (odlewowe) mają najbardziej charakterystyczny wygląd, gdyż tworzą duże, rozgałęzione struktury przypominające „poroże jelenia”, które wypełniają wewnętrzne przestrzenie nerek.

Ze względu na swój rozmiar i położenie, kamienie odlewowe są szczególnie niebezpieczne i trudne do leczenia. W celu wykrycia tej choroby we wczesnym stadium i wdrożenia leczenia, konieczne jest rozpoznanie objawów, zrozumienie czynników ryzyka i zapoznanie się ze skutecznymi strategiami leczenia.

Czym są kamienie nerkowe odlewowe?

Kamienie odlewowe (struwitowe), nazwane tak ze względu na swój charakterystyczny kształt przypominający poroże jelenia; składają się głównie ze struwitu (fosforanu magnezowo-amonowego) i zwykle powstają w wyniku przewlekłych zakażeń dróg moczowych (ZUM), zwłaszcza wywołanych przez bakterie produkujące enzym ureazę, takie jak Proteus mirabilis. Enzym ten rozkłada mocznik, co zwiększa stężenie amoniaku w moczu, podwyższając jego pH i tworząc środowisko zasadowe sprzyjające tworzeniu się kamieni.

Kamienie odlewowe stanowią około 10–15% wszystkich kamieni nerkowych w krajach rozwijających się, natomiast w krajach rozwiniętych wskaźnik ten jest niższy ze względu na wczesne wykrywanie i środki zapobiegawcze. Objawy kamicy odlewowej różnią się od objawów innych rodzajów kamieni nerkowych ze względu na ich rozmiar i złożoną budowę.

Mniejsze kamienie powodują silny, ostry ból, gdy utkną w drogach moczowych, natomiast kamienie odlewowe zazwyczaj nie dają na początku żadnych widocznych objawów. Z czasem jednak powodują ból po bokach brzucha, między żebrami i biodrem, a także obecność krwi i ropy w moczu, wyczerpanie i gorączkę. W poważniejszych przypadkach zwiększają ryzyko wystąpienia sepsy, czyli zagrażającej życiu reakcji na zakażenie.

Anatomia kamieni odlewowych utrudnia ich leczenie. Rozgałęziają się w miedniczce nerkowej, czyli lejkowatym obszarze nerki, który kieruje mocz do moczowodów, a te z kolei transportują go do pęcherza moczowego, gdzie jest magazynowany. Jeśli miedniczka nerkowa lub moczowody są zablokowane, wystąpi obrzęk nerek. Kamienie te mogą również blokować kielichy nerkowe, w których zaczyna gromadzić się mocz. Obrzęk tych obszarów, zwany kaliektazą, prowadzi do niewydolności nerek, jeśli stan nie jest leczony, dlatego ważna jest szybka diagnoza i wdrożenie odpowiedniej terapii.

Czy jesteś narażony na ryzyko wystąpienia kamieni odlewowych?

Prawdopodobieństwo wystąpienia kamieni odlewowych zwiększa się na skutek pewnych czynników ryzyka, przy czym najważniejsze z nich to przewlekłe zakażenia układu moczowego. Osoby, u których w przeszłości występowały częste infekcje układu moczowego lub nerek, muszą zachować czujność, aby uniknąć rozwoju tej choroby. Kobiety są szczególnie narażone ze względu na swoją anatomiczną podatność na zakażenia układu moczowego.

Ponadto ryzyko to znacznie zwiększają pewne schorzenia i czynniki anatomiczne, jak na przykład nietypowa budowa układu moczowego. Wszelkie blokady w drogach moczowych tworzą obszary, w których gromadzą się i krystalizują minerały, co prowadzi do tworzenia się kamieni.

Długotrwałe stosowanie cewnika stwarza kolejny istotny czynnik ryzyka, ponieważ cewniki wprowadzają bakterie i tworzą warunki sprzyjające tworzeniu się kamieni. Podobnie, jeśli w przeszłości poddałeś się zabiegowi odprowadzenia moczu, zmieniona anatomia Twojego układu moczowego sprzyja tworzeniu się kamieni.

Ponadto, pęcherz neurogenny, czyli schorzenie, w którym uszkodzenie nerwów wpływa na funkcjonowanie pęcherza, stwarza idealne środowisko do rozwoju kamieni odlewowych ze względu na niepełne opróżnianie pęcherza i częste infekcje. Ponadto, jeśli w przeszłości występowały u Ciebie nieleczone kamienie nerkowe, mogą one stanowić zaczątek rozwoju większych kamieni odlewowych.

Zaburzenia metaboliczne również odgrywają rolę w powstawaniu kamieni. Otyłość zwiększa ryzyko zachorowania na wiele chorób poprzez różne mechanizmy, w tym poprzez zaburzenia czynności nerek i zwiększone tworzenie się kryształów w moczu. U pacjentów chorych na cukrzycę ryzyko jest większe ze względu na zmiany w składzie moczu i jego pH. Wysoki poziom cukru we krwi osłabia również odpowiedź immunologiczną organizmu, co sprzyja rozwojowi infekcji bakteryjnych.

Połączenie tych zaburzeń metabolicznych ze złymi nawykami żywieniowymi lub odwodnieniem sprawia, że prawdopodobieństwo powstawania kamieni jest jeszcze większe. Diagnostyka kamicy odlewowej opiera się na badaniu moczu i badaniach obrazowych, które pozwalają ocenić zarówno obecność kamienia, jak i zakażenie. Badanie moczu pozwala wykryć bakterie i podwyższone pH, które są silnymi wskaźnikami rozwoju kamieni związanych z infekcją. Obrazowanie za pomocą promieni rentgenowskich, ultradźwięków lub tomografii komputerowej pozwala na ocenę kształtu, rozmiaru i położenia kamienia w nerce.

Jak leczy się kamienie odlewowe?

Małe kamienie nerkowe zazwyczaj wydalane są same bez interwencji lekarskiej, jednak większe, na przykład kamienie odlewowe, często wymagają bardziej intensywnego leczenia. Ze względu na swoją złożoną, rozgałęzioną strukturę, kamienie odlewowe zazwyczaj nie ustępują pod wpływem samej terapii medycznej.

Leczenie farmakologiczne jest często stosowane jako działanie wspomagające, mające na celu ograniczenie ryzyka infekcji i złagodzenie objawów, a nie w celu całkowitego usunięcia kamieni. W przypadku kamieni odlewowych często zaleca się ich usunięcie chirurgiczne, przy czym najczęściej stosuje się takie techniki chirurgiczne jak przezskórna nefrolitotomia (PCNL).

Ten mało inwazyjny zabieg polega na wykonaniu małego nacięcia na plecach, przez które bezpośrednio do nerki zostaną wprowadzone narzędzia rozbijające i usuwające kamienie. PCNL w dużej mierze zastąpiło tradycyjne operacje otwarte stosowane w leczeniu kamieni odlewowych, takie jak nefrolitotomia anatroficzna lub pielolitotomia, które wiążą się ze znacznym ryzykiem i nie zawsze pozwalają na całkowite usunięcie kamieni.

Dla pacjentów poszukujących mniej inwazyjnych rozwiązań, opcję stanowi litotrypsja falą uderzeniową generowaną pozaustrojowo (ESWL), szczególnie w przypadku mniejszych fragmentów lub pozostałych kamieni po PCNL. Podczas zabiegu ESWL fale dźwiękowe są kierowane na kamienie, aby rozbić je na mniejsze fragmenty, dzięki czemu mogą one naturalnie przejść przez układ moczowy w ciągu kilku dni lub tygodni.

Zajmij się nawracającymi zakażeniami układu moczowego, aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia kamieni odlewowych

Ponieważ nawracające zakażenia układu moczowego stanowią główny czynnik ryzyka wystąpienia kamicy odlewowej, ważne jest podejmowanie działań zapobiegawczych w celu utrzymania zdrowego układu moczowego. Oto praktyczne strategie pozwalające zmniejszyć ryzyko wystąpienia infekcji układu moczowego:

Żurawina jest silnym, naturalnym sojusznikiem w walce z infekcjami układu moczowego. Zawiera proantocyjanidyny, które hamują rozwój E. coli — powszechnej bakterii wywołującej zakażenia układu moczowego — i zapobiega przyleganiu bakterii do ścian pęcherza moczowego. Kompleksowy przegląd bazy danych Cochrane Database of Systematic Reviews wykazał, że produkty zawierające żurawinę zmniejszają ryzyko wystąpienia objawowych, potwierdzonych badaniem bakteriologicznym zakażeń układu moczowego u kobiet z nawracającymi infekcjami oraz u dzieci i osób podatnych na zakażenia układu moczowego po interwencjach medycznych.

Pochodzenie mięsa również ma znaczenie, ponieważ skażone mięso może być siedliskiem bakterii wywołujących zakażenia układu moczowego. Szczególnie problematyczne są kurczęta hodowane w sposób konwencjonalny, nie tylko ze względu na obecność bakterii, ale również ze względu na wysoką zawartość kwasu linolowego (LA), który jest szkodliwy dla ogólnego stanu zdrowia. Jeśli zdecydujesz się na jedzenie kurczaka, wybieraj produkty ekologiczne, pochodzące od zwierząt hodowanych na pastwiskach. Najlepiej kupować mięso od lokalnych rolników, którzy stosują regeneracyjne metody hodowli, aby ograniczyć zanieczyszczenia i chronić swoje zdrowie.

Błękit metylenowy pomaga w leczeniu infekcji układu moczowego

W leczeniu zakażeń układu moczowego należy rozważyć zastosowanie błękitu metylenowego, silnego związku o długiej historii stosowania w medycynie. Substancję odkryto w 1876 roku. Pierwotnie stosowano ją jako barwnik tekstylny, obecnie jednak ceni się ją za jej niezwykłe właściwości antybakteryjne. W przeciwieństwie do antybiotyków błękit metylenowy jest wydalany bezpośrednio do pęcherza, gdzie osiąga wysokie stężenie, skutecznie zabijając patogeny i nie zakłócając flory jelitowej.

Oprócz zwalczania zakażeń układu moczowego błękit metylenowy ma również korzystny wpływ na funkcje poznawcze, np. poprawia zdrowie mózgu i zmniejsza ryzyko demencji. Dzięki temu jest szczególnie cenny dla osób starszych podatnych na zakażenia układu moczowego. Jest to wyjątkowe, ukierunkowane leczenie, które w porównaniu z tradycyjnymi antybiotykami powoduje minimalne skutki uboczne.

Czy osoby z kamicą odlewową mogą spożywać żywność zawierającą szczawiany?

Kamienie odlewowe składają się głównie ze struwitu, ale czasami zawierają również szczawian wapnia lub fosforan wapnia. Choć są to zazwyczaj czynniki drugorzędne, ograniczenie spożycia produktów o wysokiej zawartości szczawianów jest rozsądnym środkiem ostrożności, jeśli zmagasz się z jakimkolwiek rodzajem kamieni nerkowych. Uważam, że kontrola spożycia szczawianów przynosi korzyści każdemu — nie tylko osobom cierpiącym z powodu kamicy nerkowej, problemów metabolicznych i zaburzeń równowagi mineralnej.

Szczawiany to naturalne związki występujące w wielu produktach roślinnych, m.in. w fasoli, zbożach, nasionach, orzechach, owocach, jagodach i ziołach. W przypadku nadmiernego spożycia, szczawiany zakłócają różne funkcje organizmu i powodują bóle stawów, problemy trawienne, podrażnienia skóry i zmniejszoną produkcję energii komórkowej.

Zdrowie jelit i ryzyko wystąpienia kamieni nerkowych są ze sobą ściśle powiązane. Ponieważ szczawiany są substancjami antyodżywczymi podrażniającymi jelita, ograniczenie ich spożycia wspomaga proces gojenia. Zacznij od zidentyfikowania i wyeliminowania z diety produktów zawierających dużo szczawianów, aż do momentu poprawy zdrowia jelit. Do popularnych produktów spożywczych o wysokiej zawartości szczawianów, na które należy zwrócić uwagę, należą:

• Szpinak — zawiera od 600 do 800 miligramów (mg) szczawianów na 100 gramów. Oprócz szpinaku, inne liściaste warzywa uważane za „superżywność”, na przykład botwina i liście botwiny, również zawierają dużo szczawianów, dlatego należy ich unikać, zwłaszcza jeśli masz skłonność do powstawania kamieni nerkowych lub jesteś wrażliwy na szczawiany.
• Migdały — zawierają około 122 mg szczawianów na 100 gramów. Jednakże wszystkie orzechy są szczególnie problematyczne, ponieważ zawierają LA. Nawet orzechy makadamia przyczyniają się do zwiększenia toksyczności, ponieważ zawierają kwas oleinowy, który może być równie szkodliwy jak LA.
• Masło orzechowe — zawiera około 140 mg szczawianów na 100 gramów.
• Słodkie ziemniaki — około 30 mg szczawianów na 100 gramów. Choć w porównaniu do innych warzyw uważa się, że zawartość ta jest wysoka, w rzeczywistości jest ona znacznie niższa niż w przypadku szpinaku czy orzechów.
• Figi — zawierają około 40 mg szczawianów na 100 gramów.

Polecam obejrzeć mój wywiad z Sally Norton, szanowaną ekspertką w dziedzinie szczawianów, aby dowiedzieć się więcej o szczawianach i o tym, jak ograniczyć ich szkodliwy wpływ na zdrowie.

Dodatkowe strategie minimalizujące ryzyko związane ze spożyciem szczawianów

Ponieważ nadmiar szczawianów czasami przyczynia się do powstawania kamieni nerkowych, zalecam wdrożenie strategii mających na celu zmniejszenie ich ilości i wyeliminowanie z organizmu. Oprócz unikania produktów o wysokiej zawartości szczawianów wymienionych powyżej, należy wziąć pod uwagę następujące kluczowe zalecenia: