Nawet niewielkie, ale przewlekłe zanieczyszczenie powietrza powoduje spustoszenie w funkcjach metabolicznych

📝W SKRÓCIE

• Ponad 99% ludzi na świecie żyje na obszarach, na których zanieczyszczenie powietrza przekracza normy WHO, a badania pokazują, że zanieczyszczenie powietrza drobnymi cząstkami stałymi przyczynia się do 20% przypadków cukrzycy typu 2 na świecie
• Badanie przeprowadzone w 2025 roku wykazało, że przewlekła ekspozycja na niewielkie ilości zanieczyszczeń powietrza pochodzących z ruchu drogowego wywołuje stłuszczenie wątroby, powodując stan zapalny, zmniejszenie magazynowania glikogenu i bliznowacenie wątroby u myszy
• Badania na ludziach potwierdzają związek między zanieczyszczeniem powietrza a uszkodzeniem wątroby, a narażenie na nie prowadzi do znacznego wzrostu poziomu enzymów wątrobowych
• Zanieczyszczenie powietrza zaburza zdrowie metaboliczne na wiele sposobów, w tym poprzez stres oksydacyjny, ogólnoustrojowe stany zapalne oraz zakłócenia w autonomicznym układzie nerwowym i kluczowych narządach metabolicznych
• Choć jakość powietrza na zewnątrz często pozostaje poza indywidualną kontrolą, stosowanie oczyszczaczy powietrza, odpowiedniej wentylacji i filtracji wody – ze względu na opary chloru – znacząco zmniejsza narażenie na szkodliwe zanieczyszczenia powietrza w pomieszczeniach

🩺Według dr. Mercoli

Zanieczyszczenie powietrza to ciche zagrożenie, które pociąga za sobą daleko idące konsekwencje dla zdrowia. Nie tylko silnie zanieczyszczone obszary budzą niepokój. Nawet pozornie niskie poziomy przewlekłej ekspozycji stwarzają poważne zagrożenie dla zdrowia. W rzeczywistości ponad 99% populacji świata żyje na obszarach, na których zanieczyszczenie powietrza przekracza wytyczne bezpieczeństwa Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). Tak szerokie rozpowszechnienie tego zjawiska uwypukla zaskakującą prawdę — „bezpieczne” powietrze jest coraz rzadsze, a jego wpływ na zdrowie jest poważny.

Zagrożenia wynikające z zanieczyszczenia powietrza wykraczają poza płuca i serce. Choroby metaboliczne, a zwłaszcza cukrzyca typu 2, są wyraźnie powiązane z przewlekłą ekspozycją, zwłaszcza na drobny pył znany jako PM2,5. W ocenie Global Burden of Disease oszacowano, że aż 20% przypadków cukrzycy typu 2 na świecie można przypisać PM2,5.

Badania ujawniają, że wątroba również  jest bardzo wrażliwa na nawet niewielkie dawki przewlekłego zanieczyszczenia powietrza. Stłuszczenie wątroby, czyli choroba, w której w wątrobie gromadzi się nadmiar tłuszczu, jest coraz częściej rozpoznawane jako konsekwencja narażenia na pył PM2,5.  Krótko mówiąc, pozornie nieznaczna, długotrwała ekspozycja na zanieczyszczenie powietrza może wywołać spustoszenie w funkcjach metabolicznych.

Czy niewielkie ilości zanieczyszczeń powietrza mogą wywołać stłuszczenie wątroby?

Badanie z 2025 r. opublikowane w czasopiśmie Journal of Environmental Sciences skupiło się na zgubnych skutkach codziennego zanieczyszczenia powietrza. Naukowcy zbadali, co dzieje się w wątrobie, gdy przez dłuższy czas organizm jest narażony na zanieczyszczenie powietrza pyłem PM2,5 pochodzącym z ruchu drogowego. Naukowcy chcieli zrozumieć, w jaki sposób długotrwała ekspozycja na niewielkie ilości substancji, której wiele osób doświadcza codziennie, wpływa na zdrowie wątroby.

•Model narażenia w świecie rzeczywistym — Zdrowe myszy poddano działaniu pyłu PM2,5 pochodzącego z ruchu drogowego na poziomach odzwierciedlających rzeczywiste narażenie  ludzi, szczególnie w obszarach o umiarkowanym zanieczyszczeniu, takich jak Australia, przez okres do 12 tygodni. Długotrwałe narażenie nawet na niskie stężenie PM2,5 doprowadziło do rozwoju stłuszczenia wątroby u tych zwierząt.

• Zmiany w wątrobie związane z zanieczyszczeniem powietrza — Wątroby narażonych myszy wykazywały wyraźne oznaki stłuszczenia wątroby, w tym zwiększone gromadzenie się tłuszczu, stan zapalny i odkładanie się kolagenu. Co więcej, po 12 tygodniach w wątrobie myszy narażonych na zanieczyszczenie powietrza stwierdzono zwiększony poziom trójglicerydów i ceramidów.

Triglicerydy to rodzaj tłuszczu, który, jeśli gromadzi się w wątrobie w nadmiarze, jest kluczowym wskaźnikiem stłuszczenia wątroby. Ceramidy stanowią kolejną klasę lipidów, która także ma związek z zaburzeniami metabolicznymi.

•Zaburzenia magazynowania energii i metabolizmu — Wątroby myszy miały obniżony poziom glikogenu, czyli zmagazynowanej formy glukozy, która stanowi główne źródło energii w organizmie. Obniżony poziom glikogenu wskazuje na zaburzenia magazynowania i wykorzystywania energii w wątrobie. Zmiany te nastąpiły pomimo, że ogólny metabolizm lipidów w wątrobie był, co zaskakujące, zwiększony, co wskazuje na zaburzenie metabolizmu, a nie tylko na jego spowolnienie.

•Rozwój stanu zapalnego i zwłóknienia — Badanie wykazało również wyraźne oznaki stanu zapalnego i zwłóknienia w wątrobie myszy narażonych na zanieczyszczenie powietrza. Zaobserwowano zauważalny wzrost liczby makrofagów w wątrobie. Makrofagi to komórki układu odpornościowego, które gromadzą się w miejscu urazu lub stanu zapalnego. Po 12 tygodniach stan zapalny uległ nasileniu, czemu towarzyszyła zwiększona produkcja cytokin prozapalnych i odkładanie się kolagenu wokół żył wrotnych w wątrobie.

Kolagen jest białkiem strukturalnym, a jego gromadzenie się, lub odkładanie, jest cechą charakterystyczną włóknienia, czyli bliznowacenia wątroby. Blizny te z czasem upośledzają zdolność wątroby do prawidłowego funkcjonowania. Wyniki te jednoznacznie wskazują, że codzienna ekspozycja na nawet niewielkie ilości zanieczyszczeń powietrza, inicjuje i napędzaja rozwój stłuszczenia wątroby poprzez szlaki zapalne i metaboliczne.

Odkrycia te są istotne, gdyż choroby wątroby stają się coraz powszechniejsze, co podkreśla potrzebę zajęcia się czynnikami środowiskowymi, np. zanieczyszczeniem powietrza.

Co mówią badania na ludziach na temat zanieczyszczenia powietrza i zdrowia wątroby?

Podobne wyniki uzyskano w badaniach na ludziach. Przegląd systematyczny i metaanaliza opublikowane w czasopiśmie International Journal of Environmental Research and Public Health⁵ wykazały również, że zanieczyszczenie powietrza szkodzi zdrowiu wątroby. W badaniu wykorzystano dane z 10 odrębnych badań obserwacyjnych, obejmujących łącznie ponad 14 milionów osób, aby zbadać związek między narażeniem na zanieczyszczenie powietrza drobnymi cząstkami stałymi a poziomem enzymów wątrobowych u ludzi.

•Metaanaliza wzmacnia dowody — Takie metaanalizy są istotne, ponieważ łączą wyniki wielu badań, co pozwala wykryć ogólne trendy i wzmocnić dowody, zapewniając szerszy i bardziej wiarygodny obraz problemu. Analiza ta potwierdziła, że wzrost ekspozycji na PM2,5 jest istotnie związany z wyższym poziomem kluczowych enzymów wątrobowych u ludzi.

•Poziom enzymów wątrobowych wzrasta w wyniku narażenia na zanieczyszczenie powietrza — Naukowcy odkryli wyraźny związek między PM2,5 a trzema enzymami wątrobowymi — aminotransferazą alaninową (ALT), aminotransferazą asparaginianową (AST) i gamma-glutamylotransferazą (GGT).

Enzymy te stanowią ważne wskaźniki zdrowia wątroby; gdy komórki wątroby ulegają uszkodzeniu, enzymy te przedostają się do krwiobiegu, a ich podwyższony poziom świadczy o uszkodzeniu lub chorobie wątroby. Konkretnie rzecz biorąc, metaanaliza wykazała, że na każde 10 mikrogramów na metr sześcienny (μg/m3) wzrostu stężenia PM2,5 poziom ALT wzrastał średnio o 4,45%, poziom AST o 3,99%, a poziom GGT o 2,91%.

•Wyższy poziom zanieczyszczeń prowadzi do poważniejszych uszkodzeń wątroby — Wyniki te wskazują, że wraz ze wzrostem poziomu PM2,5 w powietrzu wzrasta również poziom markerów uszkodzenia wątroby u ludzi. Naukowcy wykorzystali w swojej analizie model efektów losowych, czyli podejście statystyczne, które jest odpowiednie do łączenia wyników badań, które mogą różnić się pod względem projektów lub populacji.

•Większy wpływ zaobserwowano w populacjach azjatyckich — Co ciekawe, analiza podgrup wykazała, że związek między PM2,5 a podwyższonym poziomem enzymów wątrobowych był szczególnie wyraźny w badaniach przeprowadzonych w Azji. W populacjach azjatyckich wzrost poziomu enzymów wątrobowych związany z narażeniem na PM2,5 był nieznacznie wyższy od średnich ogólnych.

Na przykład w Azji poziom ALT wzrósł o 5,07%, AST o 4,11%, a GGT o 2,74% na każde 10 μg/m³ wzrostu stężenia PM2,5. Sugeruje to, że położenie geograficzne lub inne czynniki specyficzne dla populacji azjatyckiej wzmacniają szkodliwy wpływ PM2,5 na zdrowie wątroby. Jednak ogólny wniosek jest taki sam w różnych regionach: wdychanie większej ilości zanieczyszczeń PM2,5 wiąże się z objawami obciążenia i uszkodzenia wątroby u ludzi.

•Stres oksydacyjny i stan zapalny powodują uszkodzenie wątroby — Mechanizmy leżące u podstaw tego związku są prawdopodobnie podobne do tych zaobserwowanych w badaniu na zwierzętach. Naukowcy wskazują na stres oksydacyjny i stany zapalne jako głównych winowajców. Kiedy wdychasz pył PM2,5, te maleńkie cząsteczki uruchamiają w organizmie szereg szkodliwych procesów. Stres oksydacyjny to zaburzenie równowagi między szkodliwymi wolnymi rodnikami i ochronnymi przeciwutleniaczami w komórkach.

Zapalenie to naturalna odpowiedź organizmu na uraz lub podrażnienie, ale gdy staje się przewlekłe, uszkadza zdrowe tkanki. W przypadku wątroby stres oksydacyjny i stan zapalny wywołane przez PM2,5 prowadzą do uszkodzenia komórek wątroby, co powoduje uwolnienie enzymów wątrobowych mierzonych w badaniu.

Wyniki te potwierdzają rosnącą liczbę dowodów na to, że zanieczyszczenie powietrza jest ukrytą przyczyną uszkodzeń wątroby, podkreślając potrzebę większej świadomości i podjęcia środków ochronnych.

Zanieczyszczenie powietrza jest główną przyczyną cukrzycy typu 2

Przegląd z 2024 r. opublikowany w czasopiśmie The Lancet Diabetes & Endocrinology również wykazał silne powiązania między zanieczyszczeniem powietrza a zdrowiem metabolicznym.  Skupiono się na związku między zanieczyszczeniem powietrza, zwłaszcza pyłem PM2,5, a ryzykiem chorób kardiometabolicznych, ze szczególnym uwzględnieniem cukrzycy typu 2, ujawniając, że zanieczyszczenie powietrza jest głównym czynnikiem ryzyka środowiskowego dla cukrzycy typu 2 na całym świecie.

• Zwiększone ryzyko zachorowania na cukrzycę nawet przy niskim poziomie zanieczyszczenia — W przeglądzie zwrócono uwagę na badania wykazujące, że ryzyko zachorowania na cukrzycę wzrasta nawet przy niskim poziomie narażenia. Nie jest to więc problem wyłącznie dla mieszkańców silnie uprzemysłowionych miast; nawet poziom zanieczyszczeń uważany w wielu obszarach za typowy przyczynia się do tego ryzyka.

• Niektóre grupy są bardziej narażone — Związek między zanieczyszczeniem powietrza a cukrzycą jest zwykle silniejszy u mężczyzn, w grupach o niższym statusie społeczno-ekonomicznym i u osób, które mają już inne problemy zdrowotne. Oznacza to, że niektóre grupy społeczne są szczególnie narażone na skutki zanieczyszczenia powietrza powodujące cukrzycę.

•W jaki sposób zanieczyszczenie powietrza wywołuje zaburzenia metaboliczne — Przegląd badań opublikowany w czasopiśmie Lancet szczegółowo opisuje kaskadę reakcji biologicznych wywoływanych przez zanieczyszczenie powietrza pyłem PM2,5, począwszy od stresu oksydacyjnego — zaburzenia równowagi szkodliwych wolnych rodników — i ogólnoustrojowego stanu zapalnego w całym organizmie.

•Zaburzenia kluczowych układów metabolicznych — Ponadto narażenie na PM2,5 zaburza działanie autonomicznego układu nerwowego, czyli układu kontrolującego mimowolne funkcje, takie jak tętno i trawienie. Zaburza również pracę kluczowych organów regulujących metabolizm, w tym wątroby, tkanki tłuszczowej, a nawet mózgu.

Zanieczyszczenie powietrza zaburza funkcjonowanie układu metabolicznego, powodując te złożone procesy i torując drogę insulinooporności, otyłości, a ostatecznie cukrzycy typu 2.

Zanieczyszczenie powietrza to tylko jeden z wielu czynników toksycznych, które negatywnie wpływają na zdrowie metaboliczne.

Pięć prostych kroków pozwalających zmniejszyć wpływ zanieczyszczenia powietrza na Twoje zdrowie

Choć nie możesz zmienić jakości powietrza na zewnątrz, masz znaczny wpływ na to, aby poprawić jakość powietrza, którym oddychasz we własnym domu i zmniejszyć wpływ zanieczyszczenia powietrza na Twoje zdrowie. Istnieją praktyczne kroki, które możesz podjąć już teraz, aby chronić siebie i swoją rodzinę. Skupmy się na tym, co możesz kontrolować, aby stworzyć dla siebie zdrowsze środowisko. Oto pięć kluczowych działań, które warto rozważyć już dziś: 

1. Oczyść powietrze w swoim domu — Jakość powietrza w Twoim domu ma ogromne znaczenie. Polecam zainwestować w wysokiej jakości oczyszczacz powietrza, szczególnie taki, który wykorzystuje technologię fotokatalitycznego utleniania (PCO). W przeciwieństwie do standardowych filtrów, które po prostu zatrzymują zanieczyszczenia, oczyszczacze PCO wykorzystują światło ultrafioletowe do przekształcania szkodliwych substancji w nieszkodliwe.

Aby zapewnić lepszą filtrację, upewnij się, że Twój piec i klimatyzator są wyposażone w filtry HEPA. Są one znacznie skuteczniejsze w wychwytywaniu drobnych cząstek niż standardowe filtry.

2. Przemyśl swoje produkty czyszczące i artykuły gospodarstwa domowego — Wiele powszechnie używanych artykułów gospodarstwa domowego pogarsza jakość powietrza. Zamień syntetyczne środki czyszczące na nietoksyczne alternatywy, takie jak soda oczyszczona, ocet i nadtlenek wodoru. Zrezygnuj z aerozoli, odświeżaczy powietrza dostępnych w sprzedaży i świec zapachowych, ponieważ uwalniają one do powietrza wiele substancji chemicznych.

3. Regularnie i rozważnie wietrz pomieszczenia — Otwieranie okien to jeden z najprostszych i najskuteczniejszych sposobów na odświeżenie powietrza w pomieszczeniu. Staraj się codziennie wykonywać co najmniej 15 minut wentylacji krzyżowej, nawet w chłodniejszych miesiącach, aby poprawić wymianę powietrza.

Gdy jedziesz samochodem, zwłaszcza gdy panuje duży ruch, pamiętaj o ponownym obiegu powietrza w pojeździe, aby zminimalizować zasysanie zanieczyszczonego powietrza z zewnątrz. Jeśli masz nowy samochód, na początku często go wietrz, aby pozbyć się toksyn, które wydzielają się z materiałów, z których wykonany jest nowy samochód.

4. Filtruj wodę do prysznica i kąpieli — Najlepiej filtruj wodę, której używasz do picia i kąpieli, ponieważ niefiltrowana woda naraża Cię na działanie niebezpiecznych oparów chloru i chloroformu, które powodują zawroty głowy, zmęczenie, astmę, zapalenie dróg oddechowych i alergie układu oddechowego.

Chlor odparowuje z każdej muszli klozetowej w Twoim domu, a także za każdym razem, gdy pierzesz ubrania lub myjesz naczynia, lub gdy bierzesz prysznic lub kąpiel. Jeśli pobierasz wodę z wodociągu miejskiego i nie masz filtra obejmującego cały dom, pamiętaj o otwarciu okien po przeciwnych stronach domu, aby zapewnić krzyżową wentylację. Aby pozbyć się tych gazów, otwieraj okna na pięć do dziesięciu minut dziennie.

5. Ograniczaj narażenie na zanieczyszczenia powietrza na zewnątrz — Podejmuj mądre decyzje dotyczące tego, kiedy i gdzie spędzasz czas na świeżym powietrzu, zwłaszcza jeśli mieszkasz na obszarze o znacznym zanieczyszczeniu powietrza. Ograniczaj ćwiczenia na świeżym powietrzu w godzinach szczytu, gdy poziom zanieczyszczeń jest zazwyczaj najwyższy.

Unikaj ćwiczeń w pobliżu głównych autostrad i ruchliwych dróg, gdzie występuje wzmożone zanieczyszczenie środowiska. Zwróć uwagę na wskaźnik jakości powietrza (AQI) w swojej okolicy. W dni, kiedy wskaźnik AQI jest wysoki, wybieraj aktywności wykonywane w pomieszczeniach. Środki ostrożności te pomagają znacząco ograniczyć bezpośrednie narażenie na szkodliwe cząsteczki unoszące się w powietrzu.

Często zadawane pytania (FAQ) dotyczące zanieczyszczenia powietrza i zdrowia metabolicznego

P: Czy zanieczyszczenie powietrza może powodować choroby wątroby?

O: Tak. Badania pokazują, że nawet niewielka ekspozycja na pył PM2,5 może powodować gromadzenie się tłuszczu, stan zapalny i bliznowacenie wątroby, przyczyniając się do stłuszczenia wątroby.

P: Jak zanieczyszczenie powietrza wpływa na pracę wątroby?

A: Badania wykazują, że narażenie na PM2,5 wiąże się z podwyższonym poziomem enzymów wątrobowych, co wskazuje na obciążenie i uszkodzenie wątroby. Metaanaliza obejmująca ponad 14 milionów osób potwierdziła, że wyższy poziom PM2,5 wiąże się ze wzrostem aktywności enzymów wątrobowych ALT, AST i GGT.

P: Czy zanieczyszczenie powietrza jest czynnikiem ryzyka cukrzycy typu 2?

O: Tak. Badania wskazują, że 20% przypadków cukrzycy typu 2 na świecie wiąże się z narażeniem na pył PM2,5. Zanieczyszczenia wywołują stres oksydacyjny, stany zapalne i zaburzenia metaboliczne, zwiększając insulinooporność i ryzyko cukrzycy.

P: Jakie są najlepsze sposoby ograniczenia narażenia na zanieczyszczenie powietrza?

A: Popraw jakość powietrza w domu, stosując filtry HEPA lub fotokatalityczne, używaj nietoksycznych produktów gospodarstwa domowego, wietrz codziennie, filtruj wodę i ogranicz przebywanie na zewnątrz w godzinach szczytu, czyli gdy zanieczyszczenie jest największe.