📝 W SKRÓCIE

  • Gabapentyna to syntetyczny lek pierwotnie zatwierdzony do leczenia napadów padaczkowych. Obecnie jest powszechnie przepisywany poza wskazaniami w leczeniu przewlekłego bólu, pomimo ograniczonych dowodów i rosnących obaw dotyczących bezpieczeństwa
  • Niedawne badanie wykazało, że u pacjentów cierpiących na przewlekły ból pleców, którym przepisano sześć lub więcej recept na gabapentynę, ryzyko wystąpienia demencji było o 29% wyższe, a ryzyko wystąpienia łagodnych zaburzeń poznawczych o 85% wyższe
  • Wcześniejsze badanie przeprowadzone na Tajwanie powiązało gabapentynę i pregabalinę ze zwiększeniem ryzyka demencji o 45%, przy czym największą podatność i pogorszenie zależne od dawki wykazali młodzi dorośli
  • Do innych zgłaszanych skutków ubocznych należą: mgła mózgowa, zawroty głowy, ospałość, objawy psychiatryczne, depresja oddechowa i zespół odstawienia, zwłaszcza u osób starszych, stosujących wiele leków lub tych, którzy wcześniej zażywali substancje psychoaktywne
  • Naturalne metody łagodzenia bólu, takie jak chodzenie, wzmacnianie mięśni posturalnych, ograniczanie czasu spędzanego w pozycji siedzącej i zmiana diety, pomagają złagodzić przewlekły ból dolnej części pleców bez ryzyka związanego z długotrwałym przyjmowaniem leków. DMSO oferuje dodatkowe wsparcie

🩺Według dr. Mercoli

Przewlekły ból dotyka ponad 51 milionów osób dorosłych w Stanach Zjednoczonych, utrudniając codzienne funkcjonowanie, obniżając zdrowie psychiczne i jakość życia. W obliczu rosnącej presji na ograniczenie przepisywania opioidów, zaczęto zastępować je lekami alternatywnymi. Wśród nich gabapentyna stała się jedną z najczęściej stosowanych opcji leczenia przewlekłego bólu – każdego roku wypisuje się na nią prawie 70 milionów recept.

Chociaż gabapentyna pierwotnie była stosowana w leczeniu padaczki, obecnie jest rutynowo przepisywana w leczeniu wielu przewlekłych schorzeń, w szczególności tych uważanych za neuropatyczne. Jeśli zdiagnozowano u Ciebie neuropatię, fibromialgię lub przewlekły ból pleców mający podłoże nerwowe, istnieje duże prawdopodobieństwo, że lekarz przepisze Ci ten lek. Jednak wraz ze wzrostem liczby osób decydujących się na tę metodę, pojawiają się nowe obawy.

Zarówno pacjenci, jak i lekarze zgłaszali pogorszenie pamięci, koncentracji i ogólnej jasności umysłu na przestrzeni czasu, co rodzi pytania o to, czy gabapentyna ma wpływ wykraczający poza uśmierzanie bólu. Przykładem jest niedawne badanie opublikowane w czasopiśmie Regional Anesthesia and Pain Medicine, które wykazało, że ten lek, przeznaczony do uspokajania nadmiernie aktywnych sygnałów nerwowych, jednocześnie osłabia ostrość umysłu w sposób, który dopiero zaczyna być zauważany.

Czym jest gabapentyna i jak zyskała tak szerokie zastosowanie?

Gabapentyna to całkowicie syntetyczny związek farmaceutyczny, opracowany pierwotnie w latach 90. XX wieku jako leczenie wspomagające napadów częściowych. Należy do klasy leków zwanych gabapentynoidami, do której należą również pregabalina (Lyrica) i mirogabalina.

Chociaż struktura cząsteczkowa gabapentyny przypomina strukturę kwasu gamma-aminomasłowego (GABA), głównego neuroprzekaźnika o działaniu uspokajającym w mózgu, to jednak gabapentyna działa poprzez inną ścieżkę. Z czasem lek ten przestał być lekiem niszowym stosowanym w neurologii i stał się powszechnie stosowaną opcją leczenia przewlekłego bólu. Zmiana ta była w dużej mierze wynikiem agresywnych kampanii marketingowych.

• Gabapentyna działa poprzez modulację kanałów wapniowych — W przeciwieństwie do GABA, gabapentyna nie wiąże się z receptorami GABA ani nie wzmacnia sygnalizacji GABA. Zamiast tego przyłącza się do podjednostki alfa-2-delta kanałów wapniowych zależnych od napięcia w ośrodkowym układzie nerwowym. Zmniejsza to uwalnianie pobudzających neuroprzekaźników, takich jak glutaminian i noradrenalina, co pomaga uspokoić nadmierną aktywność sygnałów nerwowych.

• Duża akcja marketingowa przyczyniła się do ograniczenia przepisywania leków niezgodnie z zaleceniami — W miarę jak rosło zainteresowanie gabapentyną, producent leku, Pfizer, rozpoczął intensywną kampanię promującą go poza zatwierdzonym zastosowaniem. Strategia ta skupiała się na zachęcaniu lekarzy do przepisywania gabapentyny w przypadku szerokiego zakresu niezatwierdzonych wskazań, w tym migren, stanów lękowych, choroby afektywnej dwubiegunowej i przewlekłego bólu.

• Pomimo kar prawnych gabapentyna stała się podstawowym lekiem na przewlekły ból — Ta akcja marketingowa ostatecznie doprowadziła do federalnego śledztwa, które ujawniło dowody na to, że firma nielegalnie promowała lek poza wskazaniami. Sprawa zakończyła się nałożeniem grzywny w wysokości niemal miliarda dolarów (jednej z najwyższych w tamtym czasie), ale praktyka ta pozwoliła już na włączenie gabapentyny do głównego nurtu leczenia bólu.

Mimo ograniczonych dowodów potwierdzających skuteczność wielu z promowanych zastosowań, przepisywanie leku na dłuższą metę stało się rutyną. Pacjenci często przyjmują gabapentynę przez wiele lat bez formalnej oceny, a zmiany dawkowania są rzadko dokonywane, nawet gdy korzyści nie są jasne.

• Coraz częściej nadużywa się gabapentyny — Chociaż gabapentyna często opisywana jest jako lek nieuzależniający, często jest nadużywana, szczególnie przez osoby, które w przeszłości nadużywały substancji psychoaktywnych. Często przyjmuje się ją w dużych dawkach w celu wywołania euforii lub uspokojenia, czyli ma działanie podobnie do opioidów lub benzodiazepin. Aż 22% osób z zaburzeniami związanymi z używaniem opioidów przyznaje się do nadużywania gabapentyny.

Wraz z upowszechnieniem się stosowania tych leków wzrosły również obawy dotyczące ich długotrwałego wpływu na mózg, zwłaszcza u pacjentów przyjmujących je stale i słabo monitorowanych.

Gabapentyna i ryzyko demencji u pacjentów z przewlekłym bólem

W prezentowanym badaniu sprawdzano, czy częste stosowanie gabapentyny zwiększa ryzyko pogorszenia funkcji poznawczych u dorosłych cierpiących na przewlekły ból dolnej części pleców. Naukowcy, wykorzystując dokumentację medyczną z lat 2004–2024, przeanalizowali jak często pacjentom przepisywano gabapentynę i czy później rozwinęła się u nich demencja lub łagodne upośledzenie funkcji poznawczych.

• Przeanalizowano dane ponad 26 000 osób dorosłych w dopasowanych grupach — Naukowcy przeanalizowali dokumentację medyczną osób dorosłych cierpiących na przewlekły ból dolnej części pleców, którzy nie mieli w przeszłości przypadków stosowania gabapentyny, demencji, padaczki, udaru ani nowotworu. Stworzono dwie dobrze dopasowane grupy — osób, którym przepisano gabapentynę i osób, którym jej nie przepisano.

Następnie uczestników dopasowano pod względem wieku, płci, innych schorzeń i stosowania leków przeciwbólowych, a następnie pogrupowano według liczby otrzymanych recept – od zaledwie trzech do kilkunastu lub więcej. Dzięki temu projektowi udało się wyizolować gabapentynę jako kluczową zmienną, co zwiększyło wiarygodność wyników.

• Stosowanie gabapentyny wiązało się z wyższym wskaźnikiem pogorszenia funkcji poznawczych — U pacjentów, którzy otrzymali sześć lub więcej recept, ryzyko wystąpienia demencji było o 29% wyższe, a ryzyko wystąpienia łagodnych zaburzeń funkcji poznawczych o 85% wyższe w porównaniu z osobami, które nigdy nie przyjmowały gabapentyny. Wyniki te wskazują, że częste stosowanie gabapentyny przyczynia się do pogorszenia funkcji poznawczych, nawet u osób o niskim ryzyku.

• Największy wzrost ryzyka zaobserwowano u młodych dorosłych — U pacjentów w wieku od 18 do 64 lat stosujących gabapentynę ryzyko zdiagnozowania demencji i łagodnych zaburzeń funkcji poznawczych było ponad dwukrotnie wyższe w porównaniu z grupą kontrolną. Odkrycia te budzą obawy dotyczące wpływu zaburzeń neurologicznych na osoby znacznie poniżej wieku, w którym najczęściej zaczynają się zaburzenia poznawcze.

• Ryzyko rosło wraz z liczbą recept — U pacjentów, którym przepisano gabapentynę trzy do pięciu razy, nie zaobserwowano statystycznie istotnego wzrostu częstości diagnoz zaburzeń funkcji poznawczych, ale u osób, którym przepisano 12 lub więcej recept, ryzyko demencji było o 40% wyższe, a ryzyko łagodnych zaburzeń funkcji poznawczych wzrosło o 65%. Sugeruje to, że za obserwowane zmiany odpowiada przewlekłe, a nie sporadyczne stosowanie leku.

• Ograniczenia badania utrudniają interpretację, ale trend jest silny — Jako badanie retrospektywne wyniki wskazują raczej na powiązanie niż bezpośredni związek przyczynowo-skutkowy. Nie uwzględniono danych dotyczących dawki, czasu trwania leczenia ani przestrzegania zaleceń lekarskich, a niektóre objawy poznawcze mogły pojawić się przed formalną diagnozą.

Mimo to wyraźny wzór zależności dawka-odpowiedź oraz siła powiązań, zwłaszcza u młodszych osób dorosłych, uzasadniają konieczność zachowania czujności klinicznej. Naukowcy doszli do następującego wniosku:

„Przepisywanie gabapentyny osobom dorosłym cierpiącym na przewlekły ból dolnej części pleców wiąże się ze zwiększonym ryzykiem demencji i upośledzenia funkcji poznawczych, szczególnie u osób młodszych. Lekarze powinni monitorować stan funkcji poznawczych u pacjentów przyjmujących gabapentynę.

W obliczu stale rosnącej liczby przypadków stosowania gabapentyny niezgodnie ze wskazaniami, badanie to wzbudza obawy, że leki oddziałujące na sygnały nerwowe mogą również w niezamierzony sposób wpływać na pamięć, koncentrację i zdrowie mózgu.

Wcześniejsze tajwańskie badania łączą gabapentynoidy z demencją

Dodatkowe poparcie dla tych ostatnich ustaleń stanowi retrospektywne badanie kohortowe z 2023 r. opublikowane w czasopiśmie Frontiers in Pharmacology, w którym sprawdzono, czy długotrwałe stosowanie gabapentyny lub pregabaliny wiąże się ze zwiększonym ryzykiem demencji. Naukowcy wykorzystali dane z tajwańskiej bazy danych ubezpieczeń zdrowotnych (NHIRD), skupiając się na osobach dorosłych, które w latach 2000–2015 po raz pierwszy otrzymały receptę na jeden z tych leków.

• Dane wykazały 45% wzrost ryzyka demencji — Naukowcy przeanalizowali dane 206 802 pacjentów, w tym 34 467 osób, które przyjmowały gabapentynę lub pregabalinę przez co najmniej 90 dni. Po uwzględnieniu wieku, płci i innych warunków zdrowotnych okazało się, że te osoby miały o 45% większe prawdopodobieństwo wystąpienia demencji niż osoby niestosujące żadnego z tych leków. Podwyższone ryzyko utrzymywało się na podobnym poziomie u obu płci i dla szerokiego zakresu chorób współistniejących.

• U młodych osób dorosłych ryzyko było nieproporcjonalnie wysokie — Wśród pacjentów poniżej 50. roku życia przyjmujących gabapentynę lub pregabalinę ryzyko wystąpienia demencji było ponad trzy razy wyższe w porównaniu z osobami, które nie przyjmowały tych leków. Odkrycie to budzi obawy, że młodsze mózgi, charakteryzujące się większą plastycznością i odmiennym przetwarzaniem leków, są szczególnie podatne na długotrwałe problemy poznawcze.

• Ryzyko wzrastało wraz ze wzrostem skumulowanej dawki — Podobnie jak w przypadku badań nad znieczuleniem regionalnym i leczeniem bólu, w tym badaniu stwierdzono wyraźną zależność dawka-odpowiedź między ryzykiem wystąpienia demencji a stosowaniem gabapentyny lub pregabaliny. U osób z niską ekspozycją nie zaobserwowano znaczącego wzrostu ryzyka, natomiast u osób przyjmujących duże dawki ryzyko było wyraźnie podwyższone.

• Mechanizmy biologiczne wyjaśniają wpływ na funkcje poznawcze — Jak wspomniano wcześniej, gabapentyna i pregabalina wiążą się z podjednostką alfa-2-delta kanałów wapniowych zależnych od napięcia, co zaburza równowagę między sygnałami pobudzającymi i hamującymi w mózgu.

Badanie dostarczyło dalszych spostrzeżeń, podkreślając, że podjednostki alfa-2-delta ulegają nadmiernej ekspresji w hipokampie, ośrodku pamięci mózgu, co sprawia, że obszar ten jest szczególnie wrażliwy na długotrwałe zakłócenia.

Wyniki te rzucają ważne światło na inne badania łączące gabapentynę z pogorszeniem funkcji poznawczych. Wzorzec ten nie ogranicza się do jednego kraju, leku ani metodologii. Zamiast tego zjawisko to pojawia się w dużych populacjach i niezależnych zbiorach danych, wskazując na szerszy, bardziej spójny problem.

Jakie są szersze skutki zdrowotne gabapentynoidów?

Choć leki te są powszechnie przepisywane i przedstawiane jako mało ryzykowna alternatywa dla opioidów, takie postrzeganie jest coraz bardziej odległe od rzeczywistych efektów. Oprócz działania uspokajającego, leki te wpływają na wiele układów w organizmie. Do innych długoterminowych skutków ubocznych należą:

• Wpływ na funkcje poznawcze i psychiatryczne — Wielu pacjentów opisuje senność, zawroty głowy, letarg, narastające poczucie zamglenia umysłu, spowolnione myślenie i odrętwienie emocjonalne. Efekty te z czasem zaburzają pamięć, koncentrację i stabilność emocjonalną. Pregabalinę powiązano także z występowaniem epizodów dezorientacji, pobudzenia, halucynacji, a nawet psychozy.

• Problemy z oddychaniem — W 2019 r. amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) wydała ostrzeżenie dotyczące roli gabapentyny w depresji oddechowej, zwłaszcza w przypadku stosowania jej z opioidami lub innymi depresantami ośrodkowego układu nerwowego. Nawet standardowe dawki mogą niebezpiecznie spowolnić oddech u osób starszych, osób z problemami płucnymi lub pacjentów przyjmujących leki uspokajające.

• Problemy z ciałem i koordynacją — Długotrwałe stosowanie wiąże się ze zwiększeniem masy ciała, obrzękami obwodowymi, problemami trawiennymi i zmęczeniem. Wielu użytkowników zgłasza również ataksję, czyli utratę koordynacji, która powoduje uczucie chwiejności lub „braku równowagi”. Tego typu skutki uboczne są szczególnie ryzykowne dla osób starszych, narażonych na upadki i osłabienie.

Nawet jeśli pacjenci chcą zaprzestać przyjmowania gabapentynoidów, nie zawsze jest to łatwe, ponieważ powodują one objawy odstawienia, takie jak lęk, bezsenność, niepokój i nudności. 17 To obciążenie zmusza pacjentów do długotrwałego stosowania leku, nawet jeśli korzyści są niejasne lub nie występują.

Jak radzić sobie z przewlekłym bólem dolnej części pleców bez długotrwałego stosowania leków?

W przypadku osób zmagających się z przewlekłym bólem dolnej części pleców celem jest często uzyskanie długotrwałej ulgi bez konieczności długotrwałego stosowania leków farmaceutycznych, takich jak gabapentyna. Dobrą wiadomością jest to, że istnieją strategie skoncentrowane na stylu życia, które nie tylko łagodzą ból i niepełnosprawność, ale także pomagają wyeliminować podstawowe przyczyny przewlekłego dyskomfortu:

1. Spaceruj kilka razy dziennie, nawet przez krótki czas — Wiele osób zakłada, że ze spacerami należy poczekać, aż ból ustąpi, ale to jedno z najważniejszych narzędzi wspomagających powrót do zdrowia. Krótkie spacery trwające od dwóch do pięciu minut pomagają delikatnie kompresować i dekompresować kręgosłup, nawodnić dyski i aktywować mięśnie stabilizujące. Kilkukrotne spacery dziennie również pomagają rozluźnić biodra i dolną część pleców, zwłaszcza gdy wykonuje się je regularnie, a nie podczas jednego długiego spaceru.

2. Przerwij siedzący tryb życia — Długie siedzenie, czy to przy biurku, w samochodzie czy na kanapie, wywiera stały nacisk na krążki międzykręgowe i osłabia mięśnie postawy. Nawet drobne przerwy w siedzeniu robią różnicę.

Wstawaj co 20–30 minut, zmieniaj pozycję lub wykonaj kilka powolnych ruchów, aby zresetować ciało. Przydatne może okazać się również biurko stojące z bieżnią do chodzenia. Z czasem chroni to tkanki kręgosłupa i zmniejsza ryzyko wystąpienia zaostrzeń.

3. Wzmocnij mięśnie posturalne i pośladkowe — Ból pleców rzadko dotyczy tylko pleców. Słabe mięśnie brzucha i pośladków zmuszają kręgosłup do znoszenia większego obciążenia. Celowane ćwiczenia siłowe, takie jak pozycja „pies gończy”, mostek biodrowy i przysiad przy ścianie, pomagają przywrócić równowagę w całym ciele i zapobiegają kompensacjom ruchu, które mogą wydłużać lub nasilać ból. Ćwiczenia te są proste, nie wymagają żadnego sprzętu i można je dostosować do każdego poziomu umiejętności.

4. Rób sobie krótkie przerwy na ruch i rozładuj stres — Ból pleców często nasila się, gdy narasta napięcie i niepokój, dlatego włączenie prostych technik relaksacyjnych do swojego dnia może przynieść realną różnicę. Powolne, równomierne oddychanie i delikatne ruchy, takie jak kręcenie szyją, pomagają rozluźnić napięcie mięśni i napięcie psychiczne, które są przyczyną bólu. Co kilka godzin zatrzymaj się na chwilę, zamknij oczy i weź głęboki wdech przez nos.

Wydychaj powietrze równie powoli, pozwalając swojemu ciału wyjść z tego napiętego, niespokojnego stanu. Uspokaja to układ nerwowy i obniża poziom hormonów stresu, które mogą nasilać ból. Następnie wykonaj lekki i płynny ruch. Unieś ramiona nad głowę, wykonaj kilka lekkich wypadów nóg lub rozciągnij kręgosłup. Nic forsownego, tylko tyle, żeby pobudzić krążenie krwi i zapobiec gromadzeniu się napięcia.

5. Zadbaj o odżywianie i kontrolę masy ciała — Nadmierna masa ciała powoduje ciągłe obciążenie kręgosłupa, niczym dźwiganie ciężkiego plecaka wszędzie, gdzie się udajesz. Aby złagodzić ten problem, unikaj żywności wysoko przetworzonej, która zawiera oleje roślinne bogate w kwas linolowy, znany środek zaburzający funkcjonowanie mitochondriów. Zamiast tego odżywiaj swój organizm pełnowartościową żywnością i wystarczającą ilością zdrowych węglowodanów, aby wspomóc stały dopływ energii komórkowej.

Nawet niewielkie zmiany w diecie zmniejszają obciążenie pleców, które dźwigasz przy każdym kroku. W miarę jak Twoja waga maleje, ruchy stają się łatwiejsze i mniej bolesne. Zyskasz również większą wytrzymałość, dzięki czemu łatwiej będzie Ci pozostać aktywnym i nabrać rozpędu dzięki codziennym nawykom sprzyjającym długoterminowej regeneracji.

6. Rozważ zastosowanie dimetylosulfotlenku (DMSO) — Jeśli szukasz dodatkowej ulgi w przewlekłym bólu pleców bez sięgania po leki stosowane przez długi czas, jedną z mniej znanych opcji, na którą warto zwrócić uwagę, jest DMSO – związek pochodzenia naturalnego, który od dziesięcioleci jest stosowany w celu zmniejszania stanu zapalnego, łagodzenia bólu i przyspieszania gojenia się tkanek.

Jego zdolność do głębokiego wnikania w tkanki i przenoszenia innych substancji przyczyniła się do powstania wielu skutecznych terapii, zwłaszcza w przypadku urazów układu mięśniowo-szkieletowego i przewlekłych schorzeń bólowych.

Każdy z tych kroków ma na celu wyeliminowanie przyczyn przewlekłego bólu dolnej części pleców bez stosowania gabapentynoidów.

Często zadawane pytania (FAQ) dotyczące gabapentyny i jej wpływu na funkcje poznawcze

P: Do czego służy gabapentyna?

A: Gabapentyna to lek wydawany na receptę, pierwotnie zatwierdzony do leczenia napadów padaczkowych. Obecnie lek ten jest powszechnie przepisywany niezgodnie ze wskazaniami w przypadku przewlekłego bólu nerwowego, fibromialgii, lęków i migren.

P: Czy gabapentyna jest bezpieczna do długotrwałego stosowania?

O: Długotrwałe stosowanie gabapentyny jest powszechne, jednak pojawiające się badania wiążą częste stosowanie ze zwiększonym ryzykiem upośledzenia funkcji poznawczych i demencji, zwłaszcza w przypadku dużej liczby przepisywanych leków lub długotrwałego stosowania.

P: Kto jest najbardziej narażony na działania niepożądane gabapentyny?

O: Osoby starsze, osoby przyjmujące wiele leków oraz te, które w przeszłości miały problemy ze zdrowiem psychicznym lub nadużywały substancji psychoaktywnych, są bardziej narażone na skutki uboczne gabapentyny.

P: Jakie są alternatywy dla gabapentyny w leczeniu przewlekłego bólu dolnej części pleców?

O: Wykazano, że strategie skoncentrowane na stylu życia, w tym częste spacery, wzmacnianie mięśni posturalnych, przerwanie siedzącego trybu życia, radzenie sobie ze stresem i zmiana diety, zmniejszają przewlekły ból i niepełnosprawność bez długoterminowego ryzyka związanego z przyjmowaniem leków.

P: Czym jest DMSO i jak pomaga uśmierzać ból?

O: Dimetylosulfotlenek (DMSO) to związek pochodzenia naturalnego, który łagodzi stany zapalne i wspomaga gojenie się tkanek. Wnika głęboko w mięśnie i stawy, co czyni go skutecznym sposobem na łagodzenie bólu.

🔍Źródła i odniesienia